Studenten krijgen minder morele intuïties mee door technocratische curricula

Eugene Sutorius was er vanaf het begin bij toen De Bildung Academie werd opgericht. Als docent retorica aan de UvA had hij al lang de diep gekoesterde wens samen met studenten vormingsonderwijs op te zetten. Naar zijn idee is er binnen het huidige onderwijssysteem een enorm tekort aan persoonlijke vorming, waarbij het bijvoorbeeld gaat over zaken als meesterschap, welsprekendheid en hoe mens te zijn in de moderne maatschappij. Samen met Ad Verbrugge besprak hij bij Voor de Ommekeer de waarde van persoonlijke vorming in het onderwijs, de kracht van welsprekendheid en het belang van het ontwikkelen van morele intuïties. Wat hem betreft beginnen we eerder vandaag dan morgen met het uitrollen van bildungsonderwijs:

‍

“We lopen straks echt vast als we dit niet in het curriculum krijgen.’’

‍

Hieronder is het gesprek gericht op onderwijs kort uiteengezet. Het volledige interview volgen? Bekijk hier het gesprek.

‍

‘’Wat wij onderwijs noemen, mag die naam misschien niet helemaal dragen.’’

‍

"Om verandering te kunnen waarmaken, moeten we een hele andere weg kiezen om het onderwijs op te zetten, uiteraard met behoud van de vakwetenschappelijke waarde en de kwaliteit. Ook het kennen en kunnen blijft belangrijk, maar een mens worden is dat ook. In 2015 zijn we met zo’n 50 studenten en docenten van verschillende faculteiten gaan werken aan wat onderwijs betekent. En op welke manier je jezelf kunt blijven ontwikkelen in een wereld in transitie waarin je noch in je empathie, noch in je ethische grondvesting erg veel houvast hebt aan je onderwijs."

‍

Deze verwarrende, snel veranderende tijd vraagt om existentiële bezinning

"Existentiële bezinning is cruciaal. Laten we digitalisering als voorbeeld nemen. Dat is één van onze kerngebieden. In deze merkwaardige overgangstijd, want zo beschouw ik deze tijd,  beïnvloedt het ons leven in grote mate. Daarom hebben we digitalisering bij De Bildung Academie vrij hoog staan. Zowel het ontgiften als de gevaren en de mogelijkheden. En met ontgiften bedoelen we, de manier waarop we nu omgaan met de vormen die gekozen zijn door de industrie in ons huidige systeem. Deze vormen brengen nadelen met zich mee, bijvoorbeeld in de aandacht die we voor elkaar kunnen opbrengen."

‍

‘’Een smartphone is een evidente aandachtbreker, alles wat je aan aandacht kunt opbouwen wordt voortdurend gebroken door nieuwe informatie die wordt toegediend. Maar aandacht heb je nodig om ergens te komen, zowel in een relatie of in de communicatie.’’

‍

Filosoof en publicist Hans Schnitzler zet zich in tijdens de module digitalisering bij het Bildung Halfjaarprogramma, Schnitzler deelt belangrijke behartigenswaardige informatie met de studenten. Voornamelijk binnen het onderwerp persoonlijke vorming en daarbij kijken ze naar de manier waarop je je verhoudt tot dit verslavende voorwerp dat dag in dag uit consequenties heeft in de manier waarop we met elkaar omgaan. ´Studenten weten natuurlijk ook wel hoe de vork in de steel zit, maar kunnen ook niet meer zonder. Ze worden bijvoorbeeld erg onzeker als ze tijdens de ‘digitale detox’ een week lang geen smartphone mogen gebruiken.

‍

Men krijgt steeds meer afgeleide levens. Als het gaat om vorming doet het gewoon veel met de manier waarop je je verhoudt tot jezelf en de ander, en dat is zeker niet altijd positief. Doordat we de digitalisering op ons ‘menu’ hebben staan bij De Bildung Academie zie je de frontale botsing met de werkelijkheid van de retorica. Datgene wat onze emoties zijn, onze onzekerheden, de angst voor het verlies van sociale contacten zijn een aantal interessante kanten van de digitalisering die wij zo belangrijk vinden in deze verwarrende tijd. Ik noem deze tijd verwarrend, omdat dingen zo snel veranderen. Net als de empathie, het om kunnen gaan met andere mensen, ook vlakbij ons, is essentieel. We moeten ook de bakker en de strandtenthouder begrijpen. Er gebeurt in de maatschappij gewoon veel meer dat plaats verdient in ons onderwijs.´

‍

Het lijf moet een rol spelen

Een belangrijke constatering is dat we in de jaren 90 dachten dat door de komst van internet alle grenzen zouden wegvallen. Nu, 30 jaar later, kunnen we zeggen dat dat figuurlijk wel is gebeurd. We kunnen makkelijk contact onderhouden met mensen van over de hele wereld. Dit betekent echter niet dat we beter contact hebben met de mensen om ons heen. Sterker nog, er ontstaan nieuwe schotten binnen de samenleving zelf. ´Ja zeker, glazen wanden.

‍

Naast taal is ook fysicaliteit belangrijk. Het lijf en het feit dat we ook steeds in een lijf-wereld zouden moeten zijn maakt het ook steeds spannender. Hoe geef je fysicaliteit vorm in universitair onderwijs?. Welke pedagogiek hoort er bij aspecten van Bildung? Dat is niet zo eenvoudig. Het lijf moet een rol spelen. Ook om je leren te verplaatsen in een ander. Er zijn twee dingen die bij ons centraal staan: de ‘waarheid’ (op welke manier blijf je je oriënteren op de werkelijkheid) en verbinding (iets wat te maken heeft met empathie en verbeeldingskracht).

‍

Verbinding en empathie is niet normatief, het is iets wat je moet kunnen. Toch wordt er geen enkele aandacht aan besteed in het onderwijs. Het is belangrijk om in fysiek contact te staan met anderen en samen te werken met mensen waarmee je van mening verschilt. Dat is spannend en het kost tijd, veiligheid en het besef van zijn.’

‍

Het begin van heroriëntatie van onderwijsvorming

"Vroeger was de morele dimensie van groot belang voor het aanzien van een hoogleraar. Dat is nu een stuk minder op de universiteiten, en de opleidingen zijn daardoor in feite technocratischer geworden. Alles moet nu meetbaar zijn. Vak wetenschappelijkheid wordt gezien als belangrijk aspect van de opleidingen, vooral bij de rechten en geneeskunde, wat logisch is, maar juist de intuïties zijn een belangrijk deel van de vakwetenschappelijkheid.

‍

Er moet ook aandacht zijn voor het menselijke, de bildungaspecten en dit wordt onvoldoende gedaan. Dit is het begin van heroriëntatie van onderwijs vorming. De essentiële ingrediënten hiervoor zijn ethiek, kunst, empathie, kritische analyse, het organiseren van je eigen tegenspraak en retorica in de breedste vorm."

‍

In de afgelopen vier jaar hebben we op deze manier aan meer dan 600 studenten en professionals diverse programma’s kunnen aanbieden en hebben we meer dan 20 (onderwijs)instellingen kunnen helpen met de integratie van Bildung in onderwijs en organisatie. Volgens ons moet ieder mens de mogelijkheid krijgen tot deze vorm van ontwikkeling.