Een samenleving die bepaald wordt door algoritmes, de realiteit van nu

Begrippen zoals A.I., machine learning en Big Data. We worden er dagelijks mee doodgegooid, maar wat houden ze nou écht in? Tijdens de module digitalisering van het Bildung Halfjaarprogramma gaan de studenten op zoek naar antwoorden en leren ze zich verhouden tot dit thema.

‍

Digitalisering is een belangrijk en actueel thema. Met ontwikkelingen zoals de beeldherkenningssoftware in China en de digitale systemen die al ver zijn doorgevoerd om het gedrag van burgers te meten heeft het invloed op ons bestaan. Het lijkt een ‘klein ding’ dat nog ver van ons af staat, maar dat is minder waar. Dataverzameling en computer vision zijn termen die nog niet helemaal begrepen worden. De ernst en de risico’s ervan zijn voor de ‘gewone burger’ niet te overzien, maar het heeft - nu al - een groot effect op ons gedrag.

‍

Deze week brengen de bildungstudenten een bezoek aan de studio van kunstenaar en ontwerper Sjoerd ter Borg, waar hij laat zien hoe hij technologie gebruikt om sociologische veranderingen te onderzoeken. Met zijn achtergrond in politicologie en verleden aan de kunstacademie gaan zijn projecten voornamelijk over hoe steden veranderen. Wij spraken hem over dit thema.

‍

Instagram en Google Street View als meetwijze voor de gentrificatie van een stad

Aan de hand van beeldarchieven zoals Instagram en Google StreetView kijkt Sjoerd met een team van ontwerpers, wetenschappers en programmeurs in hoeverre computer vision en machine learning gebruikt kunnen worden om esthetische kenmerken van gentrificatie te herkennen. Zo onderzoekt hij bijvoorbeeld de verandering van de stad met Google StreetView foto´s door de jaren heen en laat hij de computer herkennen (computer vision) wat de trend verschillen zijn. Dit verwerkt hij vervolgens in zijn kunstwerken, bedoeld om mensen te laten nadenken over gentrificatie.

‍

Waar de digitale technieken voor hem eerst 'een tool' waren om gentrificatie te onderzoeken, zijn ze eigenlijk steeds meer zelf onderwerp van het onderzoek geworden. ‘Wat ik zelf observeer, is dat de homogeniseringseffecten in de stad als gevolg van gentrificatie veel gelijkenissen tonen met de (mogelijke) homogeniseringsprocessen die voortkomen uit een samenleving die steeds meer wordt bepaald door algoritmes. Vervolgens zie je ook nog dat ze een wisselwerking met elkaar aangaan, zoals Instagram invloed heeft op hoe ondernemers hun horeca en winkels inrichten.’

‍

Zo ontwikkelde Sjoerd StreetSwipe, een app, net als Tinder maar dan als spel voor het herkennen van gentrificatie. Wat wordt als gecertificeerd beschouwd? Kan een computer dit wel leren? Of zien wij dit alleen met het blote oog? Ook kwam hij tot de conclusie dat de informele economie in Korea sterk vermindert. Hoe? Door strandparasols in het straatbeeld op Naver & Kakao StreetView (de Koreaanse versie van Google Maps) te analyseren. Het is een vaag object dat normaal niet zou opvallen, maar het staat voor veel meer. Het laat de aanwezigheid van lokale handel op straat zien. In plaats van strandparasols zijn er, in vergelijking met enkele jaren geleden, de strandparasols verandert in hippe uithangborden voor instagram proof restaurants en winkels.

‍

En tot slot het project Botanica Variegata, door met computer vision te zoeken naar foto’s van planten op Instagram bleek dat bepaalde uitingen, zoals de huiskamer waarin de plant staat en de personen die op de foto gaan met de plant, steeds meer op elkaar gaan lijken. Trends zijn aan het globaliseren. Waar komen we uit als we dat doorzetten? Wat is het eindstation?

‍

Niet iedereen hoort in een hokje, maar dit is wel waar we naartoe bewegen

‘Wat me aan het hart ligt, is dat ik Amsterdam zelf de laatste 14 jaar erg heb zien veranderen. Steeds meer wordt de stad toegerust op mensen zoals ik - jong, creatief, wit, met geld voor speciaalbier, een yup - maar is dat wel een gunstige ontwikkeling?

‍

Niet iedereen hoort in dit hokje, maar je ziet wel dat de stad voornamelijk voor dit type wordt ingericht.‘De meest opvallende veranderingen waren voor mij dat veel plekken verdwijnen en ondernemers het hoofd niet meer boven water kunnen houden. Alles moet tegenwoordig een ‘extra’ hebben. Een simpele bar is niet meer goed genoeg, het moet nu een concept bar zijn. Ik ben door mijn onderzoek terecht gekomen bij ‘De Drie Wijzen uit Oost’.

‍

Het zijn zeer strategische zakenmensen die het concept in de vingers hebben en verantwoordelijk zijn voor een aantal van de meest populaire concept restaurants en barren in de stad. Prima, zou je denken, maar je ziet ook dat de Gemeente hen voortrekt bij het verlenen van vergunningen en ze actief uitnodigt om bepaalde buurten ‘op te waarderen’. Het is niet enkel de markt die zo beweegt, deze nieuwe richting die we opgaan is een strategische beleidskeuze. Gebaseerd op het eenzijdige perspectief dat bepaalde plekken beter voor de buurt zouden zijn dan anderen. De ondernemers zijn niet de oorzaak van deze tendens, maar voor mij staan ze er, zeker door hun mythische naam, wel symbool voor.’

‍

''We moeten andere vragen stellen. Voelen mensen zich thuis? Voelen mensen zich verbonden? Is er nog wel interactie?"

‍

‘Nu zou ik mezelf hypocriet kunnen noemen, omdat ik van speciaalbiertjes houd en me in een louche ogende belzaak of dönertent niet thuis voel, maar dat betekent niet dat ze uit het straatbeeld moeten verdwijnen. Tegelijkertijd moet je die vraag ook durven om te draaien: voelt iedereen zich wel thuis in die populaire concept bar? Als we zo doorgaan zijn enkel die nog aanwezig.

‍

Het probleem is dat alle nieuwe ontwikkelingen een groot deel van de samenleving uitsluit. Velen zien het als positief dat de buurt wordt opgeknapt, maar de meeste problemen die erbij komen kijken zijn een stuk subtieler en niet direct waarneembaar. We moeten andere vragen stellen om hierachter te komen. Voelen mensen zich thuis? Voelen mensen zich verbonden? Is er nog wel interactie?’

‍

"We zullen steeds minder met andere denkwijzen, leeftijden en achtergronden in contact komen. Dit kan grote gevolgen hebben."

‍

Plekken waar mensen samenkomen vallen weg, er ontstaat een groter verschil tussen hoog- en laagopgeleiden en mensen van verschillende afkomsten mengen minder snel met elkaar. Nu hoeft niet iedere plek een mengcultuur te zijn. Subculturen zijn ook goed en horen bij het leven, maar het valt op dat er steeds meer wordt gefaciliteerd en ontwikkeld voor één specifieke doelgroep.

‍

Het risico hiervan is dat we qua denkwijze in een filterbubbel terecht komen over hoe we denken dat de samenleving in elkaar zit. We zullen steeds minder met andere denkwijzen, leeftijden en achtergronden in contact komen en dit kan grote gevolgen hebben in de samenleving.’

‍

Het risico voor onderwijs is eenzijdigheid

Wat dit voor het onderwijs zou kunnen betekenen? Het risico voor onderwijs is de eenzijdigheid. Als iedere buurt of zelfs stad één soort mens kent, wat zijn dan de (onbewuste) assumpties over welke kennis belangrijk is en welke niet? Hoe kunnen we dan nog multidisciplinair onderwijs aanbieden?

‍

Daarnaast zien we dat er ook te weinig kennis is over de effecten van digitalisering en de ontwikkelingen van (nieuwe) software. Studenten worden op dit moment opgeleid om met techniek te werken, maar worden niet genoeg geleerd om hier ook kritische vragen erover te stellen.

‍

Of wij, burgers, nu iets kunnen doen of veranderen? Dat is lastig. Zijn we bijvoorbeeld verantwoordelijk om naar de lokale groenteboer te gaan in plaats van die nieuwe hippe keten? Moet Sjoerd nu ook zijn speciaal biertje laten staan? Waar we in ieder geval wel verantwoordelijk voor zijn is het beleid. De gemeente is er voor alle inwoners en dat bepaalde esthetiek voorgetrokken wordt omdat het economisch goed werkt en ‘iedereen het leuk vindt’ valt dus te betwisten.

‍

Wat we wel kunnen doen is meer aandacht besteden aan onderwijs en studenten leren om anders met het thema technologie om te gaan. Leer jongeren om kritische vragen te stellen, vanuit verschillende perspectieven te kijken, expressie te kunnen geven aan gedachtes en te rebelleren als het nodig is. De studenten van nu hebben naast kennis ook handvatten nodig om zich te kunnen oriënteren en bewegen in deze snel veranderende, digitaliserende wereld.

‍

Weten hoe wij dit in de praktijk doen? Of meepraten over digitalisering? Neem een kijkje bij het Bildung Halfjaarprogramma.