Collectieve daadkracht van studenten biedt hoop in tijden van onderwijscrisis

De groeiende problematiek rondom het onderwijs blijft onderwerp van gesprek en de reden voor vele zorgen binnen de onderwijsbranche. Het lerarentekort vormt op dit moment een grote maatschappelijke uitdaging. Noodmaatregelen van scholen hebben direct effect op de onderwijskwaliteit en daarnaast zien we kansenongelijkheid bij het schooladvies. De vier coalitiepartijen in de Tweede Kamer willen de toelatingstoetsen op de pabo schrappen. Op die manier hopen ze het lerarentekort tegen te gaan en het vak aantrekkelijker te maken. VVD, CDA, D66 en ChristenUnie deden het voorstel op woensdag 9 oktober tijdens een debat over leraren. Over dit voorstel zijn de meningen sterk verdeeld. Leraren staan lijnrecht tegenover de overheid, en soms ook tegenover elkaar, maar waar staan de studenten in dit verhaal?

‍

Filosoof, publicist, Bildung gastdocent en spreker Hans Schnitzler schreef over wat er gebeurt wanneer jongvolwassenen de verantwoordelijkheid nemen voor de inrichting van hun eigen onderwijs. Je leest het hieronder.

‍

Macht ontstaat wanneer ‘mensen samenkomen en eensgezind handelen’, schrijft Hannah Arendt in On violence. Werkelijke machtsuitoefening is dus nooit een individuele aangelegenheid, maar altijd een collectief fenomeen. Bovendien gedijt macht slechts bij de gratie van bestendigheid. Zodra de groep waaruit de macht voortkomt uiteenvalt, vervliegt zijn macht, benadrukt Arendt dan ook. Kortom: massa plus volharding maakt macht.

‍

‘’Macht ontstaat wanneer ‘mensen samenkomen en eensgezind handelen’  - Hannah Arendt

‍

Het decor waartegen Arendt haar ideeën over macht uitwerkte, werd gevormd door de felle studentenprotesten die de Verenigde Staten in de jaren zestig van de vorige eeuw opschudden. Op bescheidener schaal en een halve eeuw later was Amsterdam het decor van studentenoproer. Uit onvrede over de verschraling van het onderwijs en het gebrek aan inspraak, bezetten studenten begin 2015 het Maagdenhuis. Wat destijds onopgemerkt bleef, is dat op steenworp afstand van het Maagdenhuisrumoer, in een kraakpand aan het Spui, een clubje studenten bijeenkwam dat eendrachtig iets in gang zette wat je gerust een kleine onderwijsrevolutie zou kunnen noemen.

‍

Wat deze millennials verenigde was een gevoel van gemis. Zuchtend onder een academisch regime van optimalisering en standaardisering, symptomatisch voor het onderwijsfordisme dat menige leerfabriek behekst, raakten ze vervreemd van hun eigen leerproces. In marxistische termen: de verelendung van het studentenproletariaat bleek de ideale voedingsbodem voor constructieve opstandigheid. Sterker, de gefnuikte ambities en leergierigheid, de mismatch tussen educatieve mogelijkheden en werkelijkheden, gaf voedsel aan een zekere bravoure: misschien weten wij wel beter wat er nodig is voor ons onderwijs en moeten we gewoonweg onze eigen academie beginnen!

‍

‘’Bij de beantwoording van de vraag "Wat is er nodig?" viel al snel het woord Bildung, een begrip dat vaak vertaald wordt met algemene vorming.''

‍

Bij de beantwoording van de vraag ‘Wat is er nodig?’ viel al snel het woord Bildung, een begrip dat vaak vertaald wordt met ‘algemene vorming’. Uiteraard moest dit achttiende-eeuwse opvoedingsideaal, waar een enigszins elitaire zweem omheen hangt, in een eigentijds onderwijsjasje gegoten worden. Aldus geschiedde.

‍

Terwijl aan de overkant van de straat de Maagdenhuisbarricaden verder opgeworpen werden, ging deze gideonsbende op onderzoek uit buiten de muren van hun onderwijspraktijk. Ter toetsing en verdere invulling van hun ideeën gingen ze het gesprek aan met wetenschappers, kunstenaars, ondernemers en politici. In mei van dat jaar werd ook ik benaderd om mee te bouwen aan een onderwijsbeweging die inmiddels uitgegroeid was tot een kring van enkele tientallen studenten en een paar docenten.

‍

Op 8 september 2015 zat de Oude Lutherse Kerk in Amsterdam vol. Minister van Onderwijs Jet Bussemaker maakte haar opwachting, alsmede de collegevoorzitters van respectievelijk de Vrije Universiteit en de Universiteit van Amsterdam. Op het podium werden zij geflankeerd door een groep jonge mensen: de eerste generatie bildungsstudenten. Na een reis van enkele maanden vol koortsachtige dromen en collectieve daadkracht was de oprichting van De Bildung Academie een feit.

‍

In slechts een paar maanden tijd hadden de bildungspioniers hun onderwijsidealen weten te vertalen in een weldoordachte visie en in een ambitieus, multidisciplinair curriculum. De vraag was natuurlijk wel in hoeverre De Bildung Academie dit allemaal kon waarmaken. Want naast de inhoudelijke en organisatorische uitdagingen stond er nog een ander punt op de agenda: het bildungszaadje in bestaande onderwijsinstellingen planten om zo van binnenuit verandering te bewerkstelligen.

‍

Na vier enerverende jaren kan de vraag of de ambities zijn waargemaakt met een ondubbelzinnig ‘ja’ beantwoord worden. Naast het eigen Bildung Halfjaarprogramma zijn er inmiddels brede samenwerkingsverbanden met universiteiten, hbo’s, mbo’s en het voortgezet onderwijs. Zo is er samen met de Vrije Universiteit een bildungsvak ontwikkeld – ‘Vorming in vloeibare tijden’ – waarvan het succes heeft geleid tot een revolutionair onderwijsprogramma voor álle bachelorstudenten: A Broader Mind. Ook is er een leergang "Bildung voor Docenten" opgezet en waaieren de initiatiefnemers over het hele land uit om lezingen en workshops te geven.

‍

''Een groepje eigenzinnige jongvolwassenen wist de teleurstelling over het door hen ervaren onderwijs om te zetten in een vorm van productieve macht.''

‍

Een groepje eigenzinnige jongvolwassenen wist de teleurstelling over het door hen ervaren onderwijs om te zetten in een vorm van productieve macht. Ze kwamen in beweging en volbrachten een huzarenstukje waarmee zij verantwoordelijkheid namen voor de inrichting van hun eigen onderwijs. Dat getuigt van moed en karakter, waarvoor ik hun alvast mijn hoed aanbied. In de overtuiging dat het onderwijsklimaat bepalend is voor de sfeer in de samenleving van morgen, kan ik me bovendien nauwelijks een hoopvoller initiatief voorstellen.

‍

Deze tekst is ook verschenen in het boek Hoop, een uitgave van Maven Publishing die op 29 september 2019 werd gepresenteerd in een uitverkocht Paradiso.